Według badań Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Koszalinie, w województwie zachodniopomorskim i pomorskich 14 % badanych gleb w roku 2016 wykazuje odczyn bardzo kwaśny (poniżej 4,5 pH) i 38 % (4,6-5,0 pH), dlatego wymaga pilnego wapnowania. W ostatnich latach zużycie wapnia w kraju niewiele przekracza 100 kg na 1 ha użytków rolnych. Ilość ta nie zaspokaja nawet podstawowego zapotrzebowania roślin na wapń.

Silne zakwaszenie gleby wywołują następujące czynniki:

1. Wymywanie CaO – opady atmosferyczne każdego roku powodują „utratę” od 50 kg CaO na glebach ciężkich do 250 kg na glebach lekkich. Szczególnie niekorzystne są „ciepłe” zimy z dużą ilością opadów atmosferycznych, w których kwasy organiczne i nieorganiczne (głównie węglowy) będące produktami działalności życiowej mikroorganizmów i roślin wyższych dodatkowo przyspieszają wymywanie.
2. Pokrycia gleby roślinnością. Szybsze wymywanie następuje na glebach nie pokrytych żadną roślinnością, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Jest to bardzo ważne na glebach lekkich.
3. Stosowanie wysokich dawek nawozów azotowych. Do neutralizacji 1 kg azotu należy (zależnie od formy) zastosować 1-1,5 kg CaO. Przy średnim zużyciu ok.70 kg azotu na 1ha do neutralizacji zostanie „zużyte” 70-105 kg CaO zawartego w glebie. Najsilniej zakwaszają glebę siarczan amonu i mocznik, słabiej saletra amonowa, a w najmniejszym stopniu saletrzak.
4. Wywóz wapnia z plonami. Zależnie od uprawianej rośliny, uzyskanych plonów wywozimy od kilku do kilkudziesięciu kg CaO.
5. Kwaśne deszcze. Na terenie Pomorza Środkowego ten czynnik ma niewielki wpływ na zakwaszenie.

Uprawa na glebach znacznie odbiegających odczynem pH w stosunku do potrzeb uprawianych roślin ma niekorzystny wpływ na ich tempo wzrostu i rozwój. Szczególnie niekorzystne jest pojawienie się w glebie toksycznego dla roślin ruchomego glinu. Najbardziej wpływ glinu uwidacznia się przy spadku pH poniżej 4,0.

Rośliny uprawiane na takich glebach wykazują objawy typowe dla niedoboru fosforu, magnezu, wapnia i potasu. System korzeniowy ulega silnej redukcji i stopniowo zamiera. Przy tym plony uzyskane w takich warunkach obniżają wartość biologiczną uzyskanego produktu np. mąki. Sformułować można zatem następujące prawo (wg A. Voi-sin): "Stosowanie nawozów musi mieć na celu przede wszystkim poprawę wartości biologicznej plonów, która ma większe znaczenie aniżeli wysokość plonów".

Nieprawidłowe nawożenie tzn. nadmierne stosowanie azotu przy jednoczesnym niedoborze pozostałych składników pokarmowych jest wprawdzie w stanie przynieść doraźny skutek w postaci zwiększonego plonu, na dłuższą metę jednak może nasilać występowanie pewnych schorzeń zwanych chorobami cywilizacyjnymi. Mają one swoje źródło w nieodpowiedniej jakości produktach żywieniowych uzyskanych z nieprawidłowo nawożonych upraw rolniczych.

 Dobre zaopatrzenie roślin na bardzo kwaśnych glebach w podstawowe składniki pokarmowe, łagodzi nieco działanie glinu, ale tylko zastosowanie właściwych dawek wapnia usuwa jego toksyczne oddziaływanie na system korzeniowy.

Zalecana kwasowość gleby pod wybrane gatunki roślin:

* - rośliny te również reagują zwyżką plonów po złagodzeniu daleko zaawansowanego zakwaszenia

Decyzję o wapnowaniu najlepiej poprzedzić wykonaniem analizy gleby w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Koszalinie (tel. 94-343-40-38 www.oschr-koszalin.gov.pl). Koszt badania gleby obejmujący kontrolę zawartości fosforu, potasu, magnezu i kwasowości gleby wynosi 13,12 zł. 

Najbardziej właściwym terminem wapnowania jest okres pożniwny (przed wykonaniem uprawek), bo jest wówczas możliwość dokładnego wymieszania z glebą i dłuższy okres reakcji przed siewem rośliny. Bardzo dobrym jest również termin jesienny. Możliwy jest również termin wiosenny, lecz nie wszystkie rośliny tolerują krótki okres pomiędzy wapnowaniem a siewem roślin.

Pobieranie próbek glebowych można wykonać w dowolnym terminie, a ograniczeniem może być:

·         zmarznięta gleba,

·         wysoki łan roślin,

·         zbyt wilgotny stan gleby,

·         gleba nadmiernie przesuszona.

Ponadto nawożenie fosforowo-potasowe stosowane do 2 tygodni przed pobraniem próbek może mieć wpływ na wynik badania.

Przy zakupie nawozu wapniowego cechę, na którą należy zwrócić szczególną uwagę jest stopień rozdrobnienia (zmielenia) wapna. Im nawóz drobniejszy, tym większą tworzy powierzchnię styku z cząsteczkami gleby i działa szybciej. Przy dobrym rozdrobnieniu efektywne działanie wapna ujawnia się już po pół roku, a przy słabym rozdrobnieniu po około 2-3 latach lub jest całkowicie niezauważalne. 

Jacek Wełniak

Starszy Specjalista Terenowy